Autoportret z samowarem

17 II 1917

Papier szary naklejony na tekturę, węgiel, pastel
66,5x50 cm
sygn. l. g.: Ignacy Witkiew / 1917 niżej napis w ramce ucięty od lewej: PRASZA SIE / ZAWRACANIE / ŁOWY / ALENTEM [prawdopodobnie: UPRASZA SIĘ / O NIEZAWRACANIE / GŁOWY / TALENTEM ]
poniżej data dzienna: 17 / II

Ten niezwykły autoportret powstał w najbardziej tajemniczym i zarazem brzemiennym w skutki okresie życia Witkacego, za jaki uważa się cztery lata jego pobytu w Rosji w czasie I wojny światowej. Sposób i technika rysowania autoportretu korespondują z innymi dziełami artysty powstałymi w tym okresie. W tym czasie w swoich portretach i kompozycjach Witkacy używał na równych prawach węgla i pastelu. Do 1914 roku Witkacy rysował wyłącznie węglem, w 1915 roku, już w Rosji, zaczął do swych prac stopniowo wprowadzać pastel, co stało się prawdopodobnie pod wpływem obejrzenia wystawy znakomitego pastelisty Kazimierza Stabrowskiego, jaka odbyła się wówczas w Petersburgu. W 1917 roku rysunek węglowy służył Witkacemu jeszcze za podstawę kompozycji, szkic konstrukcyjny, uzupełniany stopniowo barwnymi pastelami, służącymi głównie dla ożywienia pracy, podkreślenia jej newralgicznych miejsc, jakim w portrecie są zwłaszcza oczy i usta modela oraz niektóre szczegóły stroju, a także przedmioty występujące w tle. W omawianym autoportrecie zwraca uwagę charakterystyczne dla całej twórczości Witkacego równomierne rozłożenie akcentów barwnych oraz zastosowanie silnych kontrastów - cynobrowej czerwieni, jaskrawego żółcienia i ciemnego błękitu - stonowanych dużymi płaszczyznami czerni i bieli, co odpowiadało założeniom teoretycznym artysty wyrażonym w jego pracy o Czystej Formie, napisanej w Rosji i opublikowanej w 1919 roku, już po powrocie Witkacego do Polski. W autoportrecie widoczny jest też wpływ akademickiego, realistycznego dziewiętnastowiecznego rosyjskiego malarstwa portretowego, które artysta mógł w tym czasie studiować w galeriach Petersburga a także Moskwy.

W 1917 r. Witkacy był carskim oficerem w ekskluzywnym pawłowskim pułku lejb-gwardii. Zaledwie siedem miesięcy wcześniej, w lipcu 1916 roku brał udział w jednej z najkrwawszych bitew I wojny światowej - nad rzeką Stochod w Zachodniej Ukrainie. W bitwie tej artysta został ciężko ranny, za co otrzymał awans na porucznika i order św. Anny IV klasy. Potem ciężko chorował, z dokumentów zachowanych w Archiwum Wojskowo-Historycznym w Moskwie wynika, że stwierdzono u niego nawet zaburzenia psychiczne uniemożliwiające powrót do służby czynnej. 17 lutego 1917 roku Witkacy korzystał z kolejnego zwolnienia lekarskiego. Okoliczności te w dużej mierze wyjaśniają również nieszczególny wygląd artysty na autoportrecie - zacięty wyraz nienaturalnie postarzałej twarzy i głębokie cienie pod oczami. Skądinąd wiemy, że opisane doświadczenia nie przeszkadzały mu w podejmowaniu twórczości artystycznej, w drugiej połowie 1916 roku i na początku 1917 Witkacy stworzył kilkanaście bardzo interesujących kompozycji i portretów, zaś 17 lutego tegoż roku, poza autoportretem, narysował, również węglem i pastelem, ekspresyjną kompozycję fantastyczną (obecnie w Muzeum Literatury w Warszawie).

Autoportret z samowarem, poza jego wartościami czysto artystycznymi, jest niezwykle interesującym świadectwem dokumentującym ten okres życia Witkacego, który - zarówno barwny jak i tragiczny - według zgodnej opinii badaczy wszystkich dziedzin twórczości artysty, był dlań decydujący i przyczynił się w dużej mierze do osiągnięcia przez niego pełnej dojrzałości tak intelektualnej, jak i artystycznej.

Witkacy Domain

[kalendarium] [twórczość] [firma] [bibliografia] [aukcje] [falsyfikaty] [legendy] [witkacologia] [aktualności] [ośrodek] [opieka]