Witkacologia > Kto jest kim?

Irena Jakimowicz (1922-1999) - wybitny historyk i krytyk sztuki.

Irena Jakimowicz i Anna Żakiewicz (po lewej); wystawa Repassage'u, komisarz M. Sitkowska; w tle: nagrobek Witkacego (J. Kryszkowski), portret Witkacego (G. Kowalski);
fot.: D. Płuciennik

Przez całe swoje zawodowe życie była związana z Muzeum Narodowym w Warszawie, w którym przepracowała ponad 46 lat - od kwietnia 1945 r. do września 1991 r. Od 1958 r. kierowała stworzonym przez siebie Gabinetem Grafiki i Rysunków Współczesnych, którego niezależnym Kuratorem została w 1982 r. i dla którego zbiorów pozyskała wiele interesujących obiektów oraz ich zespołów.

Była inicjatorką i autorką wielu wystaw problemowych, m.in.: Od Młodej Polski do naszych dni (1958), Formiści (1985), a także monograficznych pokazów poszczególnych artystów: Bronisława Wojciecha Linkego, Wacława Wąsowicza, Konstantego Brandla, Tadeusza Kulisiewicza, Henryka Gotliba. Opracowała również szereg albumów poświęconych współczesnym artystom, m.in.: Edmundowi Piotrowiczowi, Józefowi Gielniakowi, Jerzemu Mierzejewskiemu. Wydała też album W kręgu rembrandtowskiej tradycji (1961). Ukoronowaniem Jej pracy była wielka wystawa Pięć wieków grafiki polskiej w warszawskim Muzeum Narodowym (1997), której towarzyszyła starannie wydana książka pod tym samym tytułem, będąca de facto pierwszym podręcznikiem historii grafiki polskiej od jej początków w XV wieku do czasów najnowszych.

Wielką pasją Ireny Jakimowicz była malarska twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza, której różnorodnym problemom poświęciła kilkadziesiąt artykułów oraz wydaną w 1985 r. monografię albumową Witkacy Malarz. W 1989 r. zorganizowała wielką monograficzną wystawę tego artysty, której towarzyszył katalog jego dzieł malarskich liczący 3073 pozycje "uzbierane" w wyniku wieloletnich kwerend i poszukiwań, które nierzadko wymagały iście detektywistycznych metod.

W swej pracy Irena Jakimowicz była zawsze niezwykle staranna, Jej dbałość o szczegóły była wręcz przysłowiowa, jakby cały czas towarzyszyły Jej słowa Witkacego: w sztuce nie można próbować, musi się tworzyć będąc, że tak powiem, zapiętym na ostatni guzik. Tej staranności i sumienności wymagała zarówno od siebie jak i wszystkich swoich współpracowników. Często się buntowaliśmy, jednak po latach nie możemy nie dostrzec, jak wiele Jej zawdzięczamy...

Mimo trudnego charakteru była rzadkim przykładem Szefowej i Mistrzyni, która nie strzegła zazdrośnie swoich zawodowych tajemnic, przeciwnie - zawsze starała się, by młodsze od Niej pokolenie historyków sztuki i muzealników jak najszybciej rozwinęło skrzydła w odpowiadającej im dziedzinie. Dzieląc się swym ogromnym doświadczeniem uczyła nas cierpliwie - jak dbać o delikatne przecież, z uwagi na specyficzne papierowe podłoże, rysunki i grafiki, jak dobierać im ramki, by wydobyć i podkreślić ich urodę, jak czytelnie i estetycznie zaaranżować wystawę, dopilnować makiety katalogu, jak zebrać bibliografię do katalogu czy artykułu. Chętnie i sumiennie czytała nasze teksty, nie szczędząc pochwał, kiedy na to zasługiwały. Potrafiła być z nas dumna i cieszyć się z naszych sukcesów. w trudnych chwilach, tak zawodowych jak i osobistych, wspierała dobrym słowem umiejąc na każdą niemal okoliczność znaleźć właściwą pointę lub, nierzadko, stosowny cytat z Witkacego. Jej odejście w lutym 1999 roku pozbawiło nas tego na zawsze.

Tort Witkacego

Przepis na tort Witkacego Irena Jakimowicz dostała od jednej z właścicielek portretów. W czasie wizyty, której celem było skatalogowanie portretów, została poczęstowana pysznym ciastem. Jego autorka, dumna z wypieku i pochwał nie robiła z przepisu tajemnicy. Jest on zresztą bardzo prosty:

upiecz ciasto biszkoptowe: ubij całych 6 jajek z 6 łyżkami mąki i 6 łyżkami cukru, dodaj łyżeczkę proszku do pieczenia i wlej do posmarowanej masłem formy - najlepiej okrągłej tortownicy
po upieczeniu przekrój poziomo na dwie równe części
w międzyczasie przygotuj masę: 1/2 kg truskawek (mogą być mrożone, oczywiście po rozmrożeniu i starannym osączeniu) utrzyj z 1 szklanką cukru pudru i kostką miękkiego masła
posmaruj obficie wnętrze przekrojonego ciasta masą truskawkową a jej resztą cały tort po złożeniu obu części

Jak widać - rzecz prosta w wykonaniu, bardzo smaczna, ale - uwaga! - niezdrowa... Zdecydowanie niewskazana dla osób mających kłopoty z cholesterolem... No cóż - wybór należy do Ciebie...

Anna Micińska (1939 - 2001)

21 marca 2001 witkacologia poniosła niepowetowana stratę. Zmarła Anna Micińska - Dunia.

Urodziła się 22 grudnia 1939 roku w Paryżu, dokąd Jej rodzice - Bolesław, wybitny krytyk i eseista oraz Halina, romanistka - uciekli po napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku. W czasie tej ucieczki, na stacji w Łukowie, natknęli się na Witkacego, który także uciekał z Warszawy, razem z Czesławą Oknińską. Spotkanie to opisała Halina Micińska: "Stacja w Łukowie była już spaloną ruiną, niemniej pociąg przystanął i wyległ zeń tłum ludzi w poszukiwaniu pomp z wodą, gdyż upał był nieznośny. W tym tłumie na peronie Bolek dojrzał nagle Witkacego, a ponieważ byłam w piątym miesiącu ciąży - rzucił mu się na szyję i wykrzyknął: «Stasiu, nie martw się, wszystko będzie dobrze, ja będę ojcem!». Witkacy odwrócił się na pięcie i zniknął w wagonie, po chwili jednak ukazał się znowu, ostrożnie przeciskając się przez tłum niósł w ręce pół szklanki mleka, które podał mi bez słowa."

To zdarzenie Dunka zawsze uważała za prorocze; twierdziła też, że ma wobec Witkacego dług, który spłacała przez całe swoje życie drobiazgowo badając biografię artysty i przygotowując jego dzieła literackie do druku.

O nie publikowanej młodzieńczej powieści Witkacego 622 upadki Bunga napisała pracę magisterską, a następnie opracowała ją i doprowadziła do jej wydania w 1972 roku. W międzyczasie opublikowała dziecinne dramaty Witkacego ("Dialog" 1965, nr 8) oraz, wspólnie z Bożeną Danek-Wojnowską opracowała i wydała opasły tom liczący 515 listów Stanisława Witkiewicza do syna (1969), który do dziś stanowi kapitalne i nie zastąpione źródło wiedzy o obu Witkiewiczach.

W 1977 wspólnie z przyrodnią siostrą Urszulą Kenar wydała album zabawnych wierszyków i rysunków Witkacego pn. wistość tych rzeczy nie jest z świata tego, a w 1979 broszurę artysty o narkotykach (pierwodruk w 1932) oraz nie publikowane dotąd studium społeczno-obyczajowe Niemyte dusze. Ponadto przygotowała do druku Pisma swojego ojca (1970), jego korespondencję ze Stempowskim oraz opracowała Poezje zebrane Aleksandra Wata. W 1983 roku wydała album monograficzny Władysława Hasiora.

W ramach Dzieł zebranych Witkacego przygotowała krytyczne edycje jego powieści - 622 upadków Bunga, Pożegnania jesieni oraz Jedynego wyjścia a także rozpraw Narkotyki i Niemyte dusze.

W jubileuszowym, poczwórnym tomie "Pamiętnika Teatralnego" z 1985 znajduje się drobiazgowa, pasjonująco przez Dunkę napisana kronika życia Witkacego. Wydany przez Nią w 1988 roku album Witkacy. Życie i twórczość zawiera ponadto antologię tekstów artysty i wybór jego prac malarskich. Przez całe swoje życie Dunka pracowała nad korespondencją Witkacego, zwłaszcza nad jego listami do żony i matki. Drobiazgowo sprawdzała wszystkie zawarte w nich szczegóły, by po ukazaniu się ich drukiem mogły już zawsze stanowić źródło wiedzy o życiu i twórczości artysty. Niestety nie doprowadziła tej wielkiej pracy do końca, nie zdążyła...

To tylko niewielka część zasług Dunki dla Witkacego i nie tylko - zaledwie najważniejsze z nich. Ale - być może, tak naprawdę - ważniejsza była Ona sama. Jej sposób bycia, niezrównana inteligencja, poczucie humoru, niepowtarzalny timbre głosu, Jej STYL... Była nie koronowaną, ale niekwestionowaną Królową, nie tylko witkacologii.

Bardzo Jej brak...

T.O. Immisch

Ukończył psychologię na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie w 1980 r., a w latach 1987 - 1992 studiowal historię sztuki na Uniwersytecie Martina Luthra w Halle. w latach 1980 - 1987 pracował w Instytucie Zabawek w Sonnenberg/Halle jako konsultant. Od 1987 r. jest kuratorem zbiorów fotograficznych w Moritzburg Galerie w Halle. Jest autorem licznych publikacji z zakresu fotografii oraz przygotował szereg wystaw. Był współorganizatorem wystawy Witkacy. Metaphysische Portraits/Metaphysical Portraits jaka odbyła się w Halle, Monachium, Nowym Jorku i Chicago w latach 1997 - 1998 oraz współautorem towarzyszącego jej katalogu.

Natalia Jakubowa

Ukończyła Wydział Teatrologii Rosyjskiej Akademii Sztuki Teatralnej (GITIS) w Moskwie w 1992 r. oraz studia podyplomowe w 1995 r. w 1996 r. doktoryzowała się na podstawie pracy Dramaturgia Stanisława Ignacego Witkiewicza i kultura Młodej Polski. Od 1994 r. pracuje w Oddziale Sztuki Europy Środkowej i Wschodniej Instytutu Wiedzy o Sztuce w Moskwie. w latach 1995 - 1998 była redaktorem miesięcznika teatralnego "Moskovskij Nabludatel". Publikowała w miesięcznikach "Tieatr", "Tietralnaja żizń", "Sovremiennaja dramaturgija", w Polsce - w "Didaskaliach" i "Teatrze". w latach 1996-1998 pracowała nad projektem badawczym "Młody teatr w Europie Środkowej i Wschodniej" sponsorowanym przez Fundację George'a Sorosa, wynikiem tych badań był m.in. moskiewski "NETfestival" w listopadzie 1998 r., którego była współorganizatorem.

Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska

Ukończyła historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, tamże doktoryzowała się w roku 1978. Od tegoż roku pracuje w Muzeum Narodowym w Krakowie, zajmuje się malarstwem XX wieku. Opublikowała m.in.: Firma Portretowa Stanisława Ignacego Witkiewicza (Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989), Malarze Młodej Polski (Kraków 1995), Józef Pankiewicz (Kraków 1996) oraz Historia malarstwa polskiego (wspólnie z F. Stolotem, Kraków 2000). Przygotowała też wiele wystaw wraz z katalogami, m.in.: Art Deco w Polsce, Sztuka kręgu "Sztuki"; Gry barwne - Komitet Paryski 1923 - 1939; Młoda Polska Kraków - Bruksela 1890 - 1920; Między Giewontem a Parnasem, Teodor Axentowicz 1859 - 1938.

Światosław Lenartowicz

Ukończył historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1993 r. Od 1996 r. pracuje w Muzeum Narodowym w Krakowie, gdzie w 1998 r. zorganizował wystawę Witkacy - Głogowski, portrety wzajemne. Fotografie Józefa Głogowskiego - pastele Stanisława Ignacego Witkiewicza. Sam zajmuje się praktycznie fotografią.

Obecnie przygotowuje wystawę monograficzną Zofii Stryjeńskiej. Zajmuje się sztuką dwudziestolecia międzywojennego oraz polską sztuką XVIII w. Jest współautorem serii wydawniczej Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej pod redakcją Jana K. Ostrowskiego.

Stefan Okołowicz

Ukończył Wydział Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w 1975 r. Zajmuje się fotografią - w praktyce oraz jej historią. Od początku lat siedemdziesiątych kolekcjonuje i opracowuje fotografie Witkacego; wspólnie z Ewą Franczak wydał album Przeciw Nicości (Kraków 1986).

Swoje zbiory witkacowskie prezentował na wielu wystawach w Polsce i zagranicą, ostatnio była to wystawa fotograficznych portretów sprzed 1914 r. pn. Metaphisische Portrats/Metaphysical Portraits pokazywana w 1997 r. w Fotomuseum w Monachium oraz Moritzburg Galerie w Halle, a w 1998 r. w Robert Miller Gallery w Nowym Jorku i Chicago Cultural Centre. Wystawie towarzyszył niemiecko-angielski albumowy katalog. Jest współautorem wystawy Patrzę w Tatry... prezentującej historię fotografii tatrzańskiej zorganizowanej przez Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem oraz towarzyszącego wystawie albumu. Przygotował też część poświęconą Witkacemu w ramach wystawy Malinowski - Witkacy. Fotografia - między nauką i sztuką (Kraków - Warszawa 2000).

Lech Sokół

Ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim w 1964 r. pracą magisterską Dramaturgia Stanisława Ignacego Witkiewicza wobec teorii Czystej Formy. W 1972 r. obronił pracę doktorską Teatr groteskowy Stanisława Ignacego Witkiewicza, którą opublikował pt. Groteska w teatrze Stanisława Ignacego Witkiewicza (Ossolineum, Wrocław 1973). Habilitował się w 1990 r. na podstawie pracy Witkacy i Strindberg: studium porównawcze, opublikowanej jako Witkacy i Strinberg: dalecy i bliscy (Wiedza o Kulturze, Wrocław 1995). Książka ta otrzymała nagrodę Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego w 1995. Ponadto jest autorem książki August Strindberg, (Czytelnik, Warszawa 1981) oraz około 200 publikacji w czasopismach (także: angielskich, niemieckich, francuskich, norweskich, szwedzkich). Wykładał i uczestniczył w licznych konferencjach w Europie i USA.

Jest profesorem historii dramatu i teatru. Wykłada w warszawskiej Akademii Teatralnej, od 1999 r. jest dyrektorem Instytutu Sztuki PAN. Aktualnie pracuje nad książką o dramacie Ibsena Peer Gynt na tle europejskim.

Wojciech Sztaba

Ukończył historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, tamże doktoryzował się pracą o twórczości malarskiej Witkacego wydaną w 1982 r. jako Gra ze sztuką. w 1985 r. opublikował zbiór fotograficznych reprodukcji młodzieńczych prac malarskich i rysunkowych Witkacego: Stanisław Ignacy Witkiewicz. Zaginione obrazy i rysunki sprzed 1914 roku według oryginalnych fotografii ze zbioru Konstantego Puzyny.

W latach 1972-81 wykładał historię i teorię sztuki na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w 1982-83 estetykę w Port Harcourt w Nigerii, w 1993-96 prowadził seminarium z teorii sztuki na Uniwersytecie w Moguncji. Mieszka w Herrenbergu w Niemczech.

Józef Tarnowski

Studiował filozofię i historię sztuki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. w 1980 r. ukończył pracę magisterską pt. Od ontologii do programu artystycznego. Próba całościowej interpretacji światopoglądu Stanisława Ignacego Witkiewicza. W 1989 r. doktoryzował się na podstawie rozprawy Filozofia sztuki Nelsona Goodmana. Obecnie jest adiunktem w Zakładzie Filozofii Współczesnej Instytutu Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Gdańskiego. Opublikował ponad dwadzieścia artykułów dotyczących filozofii, estetyki i sztuki, w tym kilku poświęconych twórczości Witkacego, m.in. Trylemat aksjologiczny, czyli trzy estetyki Stanisława Ignacego Witkiewicza (Czym jest Sztuka pod red. K. Wilkoszewskiej, Kraków 1985), Jedna czy dwie filozofie Witkacego? ("Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego. Filozofia i Socjologia" 1987, nr 11), Wartości filozoficzne powieści Jedyne Wyjście Witkacego w dwutomowej antologii Aksjologiczne spektrum sztuki (Poznań 1997), której był współredaktorem.

Beata Zgodzińska

Ukończyła historię sztuki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 1987 r. Zaraz po studiach rozpoczęła pracę w Dziale Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku (obecnie jest kustoszem). Przygotowała kilkanaście wystaw, z których ciekawsze to: Mit grecki i rzymski w sztuce polskiej lat 1890-1949 (1991/92), Günter Grass. Grafika ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku (1994), prezentacja portretów Witkacego w Lipsku (1996 - była to jedna z imprez towarzyszących Międzynarodowym Targom Książki), Zbiory Działu Sztuki Współczesnej (1998/99), Witkacy i przyjaciele w fotografii Władysława Jana Grabskiego (1999). Jest współautorką albumowego katalogu witkacowskiej kolekcji w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku (Warszawa 1996). Od września 1997 r. prowadzi w muzeum zajęcia z młodzieżą zainteresowaną historią sztuki, są to spotkania typu konwersatoryjnego, według jej autorskiego programu. Opracowała założenia do programu SEMPER (System ewidencji zbiorów i ruchu muzealiów, 1994/95), który jest regularnie rozbudowywany; zajmuje się stroną internetową Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.